Adviesbrief Nieuwe onderwijsconcepten
Hoe richt je een school zó in dat deze aansluit bij de individuele behoefte en ontwikkeling van het kind? Kortom, meer maatwerk en inspiratie! Sommige scholen gooien het roer om en doen het anders.
Wat zijn nieuwe onderwijsconcepten?
Onderwijs is altijd in ontwikkeling: op zoek naar de beste manieren om leerlingen vooruit te brengen en te ondersteunen in hun cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. Daarbij wordt gebruik gemaakt van technologische ontwikkelingen en wordt het curriculum vernieuwd.
Nieuwe onderwijsconcepten gaan nog een stap verder en nemen resultaten uit wetenschappelijk onderzoek en ‘best practices’ mee in de organisatie van hun onderwijs. Uit steeds meer onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat leerlingen gemotiveerder zijn wanneer ze autonomie, relevantie en eigenaarschap voelen over hun leerproces. Ook leertheorieën zoals het sociaal-constructivisme (leren is actieve kennisconstructie) en de socio-culturele benadering (leren is participeren in de sociale omgeving) zijn vaak uitgangspunten voor nieuwe onderwijsconcepten.
Voorbeelden
UniC (havo/vwo) versterkt ondernemend en opdrachtgestuurd leren. Leerlingen volgen ‘challenges’ (vakoverstijgend), ontwikkelen regie- en samenwerkingsvaardigheden, werken met portfolio’s en coachstructuren. Er is kunstonderwijs: bijvoorbeeld via MotiVaktie en themaweken.
Op het Stanislas College (beweeg‐vmbo/mavo) staat bewegen en leren centraal. De school start de dag met 60 min (!) bewegen. Dit zou de concentratie verbeteren en leiden tot betere schoolprestaties. Het bewijs voor leerwinst is beperkt maar welzijnseffecten zijn wel aanwezig.
Bekijk meer voorbeelden op het Platform Eigentijds Onderwijs
Wat is een “auctoraat” of “datateam”?
Sommige middelbare scholen in Nederland doen tegenwoordig onderzoek in de school zelf. Dat betekent: leraren, leerlingen en soms ook externe onderzoekers werken samen om te ontdekken wat beter werkt in het onderwijs.
Bijvoorbeeld:
- Hoe help je leerlingen beter plannen?
- Werkt het goed als je leerlingen meer zelf laat kiezen?
- Hoe kun je leerlingen actiever laten meedoen?
Dit soort vragen onderzoeken ze in de praktijk: in de klas, met echte lessen.
- Een auctoraat is een soort “mini-onderzoeksteam” binnen de school. Er zit een leraar of onderzoeker in met veel kennis van onderwijs.
- Een datateam is een groep leraren die samen naar cijfers en ervaringen kijkt. Bijvoorbeeld naar cijfers van toetsen, aanwezigheid of motivatie. Op basis daarvan bedenken ze wat ze kunnen verbeteren.
Waarom doen scholen dit?
Omdat ze:
- niet willen gokken wat werkt, maar het eerst willen testen.
- het onderwijs willen verbeteren met bewijs, niet alleen op gevoel.
- leren van elkaar, bijvoorbeeld: wat werkt op school A, kunnen we dat ook gebruiken op school B?
Initiatieven
- Greijdanus College – Heeft een eigen auctoraat over “brede vorming”: leren met aandacht voor hoofd, hart en handen.
- Van Maerlantlyceum – Gebruikt sinds 2022 een methode waarbij leerlingen doelen kiezen en zelf hun voortgang volgen (“leeruitkomsten leren”).
- Augustinianum (Eindhoven) – Werkt met een datateam dat kijkt naar leerlinggegevens en onderzoekt hoe lessen beter kunnen aansluiten bij wat leerlingen nodig hebben.
Voor wie zijn nieuwe onderwijsconcepten?
In principe zijn alle leerlingen geschikt voor nieuwe onderwijsconcepten; de concepten zijn er immers om aan te sluiten bij de leefwereld van de kinderen. Toch kunnen de verschillende scholen andere typen leerlingen aantrekken. Een typische leerling op het UniC maakt bijvoorbeeld graag eigen keuzes, neemt initiatief en houdt van samenwerken. Voor een leerling van het Stanislas College is openstaan voor enige lichamelijke beweging van belang.
Waarom nieuwe onderwijsconcepten?
Nieuwe onderwijsconcepten zijn telkens recent uitgedacht, door scholen en onderwijskundigen. Dat heeft een sterk voordeel: de nieuwste onderwijskundige en maatschappelijke inzichten zijn verwerkt. De leraren draaien niet op de automatische piloot en de klassen zijn vaak nog klein. Tegelijk levert dat ook enkele mogelijke nadelen op: het curriculum heeft zijn waarde nog niet bewezen en er kan sprake zijn van kinderziektes.
Wat is de kwaliteit van nieuwe onderwijsconcepten?
Kennisnet, de organisatie voor onderwijs en ICT, heeft onderzocht wat de meerwaarde is van eigentijds onderwijs op de competenties voor zelfsturend leren. Daaruit kwam naar voren dat de vernieuwingsscholen hoog scoren ten opzichte van reguliere, ‘traditionele’ scholen. De leerlingen ervaren daadwerkelijk meer ruimte en ondersteuning vanuit de school. Ook weten ze beter welke leerstrategieën ze wanneer moeten inzetten en kunnen ze beter samenwerken. Op zelfreflectie scoren ze eveneens hoger dan normaal, al is dat verschil minder significant.
Is er een school met een nieuw onderwijsconcept in de buurt?
Een aantal vernieuwende scholen heeft zich verenigd in het Platform Eigentijds Onderwijs. De aangesloten scholen, verspreid over heel Nederland, kun je vinden op de site van Pleion. Verder bieden de publicaties van Kennisnet een aardig aanknopingspunt voor een zoektocht.
Via de SchoolWijzer van de VO Gids kun je meer informatie vinden over de vernieuwende scholen in jullie regio. Vul je postcode in en zoek en filter de resultaten op het gewenste onderwijsaanbod of thema.
Meer weten?
Wil je meer weten over nieuwe onderwijsconcepten in Nederland?
- De meeste scholen hebben video’s voor toekomstige brugklasleerlingen en hun ouders. Zie bijvoorbeeld de video van De Nieuwste School.
- In het Platform Eigentijds Onderwijs (Pleion) zijn diverse vernieuwende scholen vertegenwoordigd. De site is recentelijk geheel vernieuwd en geeft een goed beeld van de uitgangspunten en mogelijkheden.
