Hulp bij de juiste schoolkeuze: jouw woorden hebben impact

Johannes Visser: ‘Met de juiste woorden zorg je dat een leerling vol zelfvertrouwen zijn of haar weg vervolgt, zonder het gevoel te falen’

Onderwijsjournalist en leraar Johannes Visser en schrijver en mbo-docent Karim Amghar gaan in gesprek over hoe woorden kinderen kunnen maken of breken bij hun studiekeuze. Beiden zien hoe goedbedoelde verwachtingen van ouders en leraren soms omslaan in druk, schaamte of faalangst. Hun boodschap is helder: laat kinderen hun eigen pad volgen, met steun, vertrouwen en eerlijke gesprekken.

De keuze voor een school- of studierichting is vaak beladen. Ouders willen het beste voor hun kind, leraren proberen een eerlijk advies te geven en leerlingen balanceren tussen verwachtingen en eigen wensen. In die gesprekken telt elk woord. Een advies kan vertrouwen geven of juist onzekerheid zaaien. Een gesprek kan steunend zijn of een kind onderuithalen. Het gaat niet alleen over welk niveau of welke route een kind volgt, maar vooral over de manier waarop ouders, leraren én leerlingen daarover met elkaar praten.

Johannes Visser: ‘Kinderen zijn loyaal en willen hun ouders niet teleurstellen’

In Nederland zijn kinderen jong als ze een studiekeuze moeten maken. Ze zijn gevoelig voor de mening van hun leraren en de verwachtingen van hun ouders. Woorden kunnen richting geven, zorgen voor zelfvertrouwen, maar ook druk, onzekerheid of faalangst veroorzaken. Wat doet het met een kind als ouders blijven aandringen op een hoger advies? “Kinderen zijn loyaal en willen hun ouders niet teleurstellen”, zegt Johannes Visser, onderwijsjournalist en leraar Nederlands. “Wanneer kinderen merken dat hun ouders boos of teleurgesteld zijn over het schooladvies, ervaren zij dat alsof ze niet voldoen aan de verwachtingen. Ook wanneer de teleurstelling zich niet op het kind richt, maar bijvoorbeeld op de leerkracht of het systeem, kan dit effect hebben op de eigenwaarde van een kind.”

Karim Amgha: ‘Ondanks het enorme tekort aan praktisch geschoolden, is de onderwaardering van het vmbo en mbo hardnekkig’

De impact kan groot zijn, weet Karim Amghar, specialist kansenongelijkheid. Voor zijn boek Maar dat begrijp je toch niet sprak hij met verschillende jongeren, ouders en experts. “De bekende gevolgen van ongezonde en onrealistische verwachtingen zijn prestatiedruk, faalangst en zelfs suïcideneigingen”, vertelt hij. Waar komen die hoge verwachtingen van ouders vandaan? Volgens Amghar kun je het hen nauwelijks kwalijk nemen dat ze kinderen pushen. “Ondanks het enorme tekort aan praktisch geschoolden, is de onderwaardering van het vmbo en mbo hardnekkig.” Dat gebeurt op alle fronten: van discriminatie op de arbeidsmarkt tot uitsluiting door studentencafés, sportclubs en verzekeringen. Zelfs datingsites en streamingsdiensten laten soms uitsluitend hbo’ers en wo’ers toe. “Het is dus niet zo gek dat ouders succes koppelen aan opleidingsniveau en geld en zich schamen als hun kind niet tenminste naar de havo kan”, concludeert Amghar.

Dat is niet zonder gevolgen, weet Amghar. “Ik sprak een jonge vrouw die op familiefeestjes niet mocht vertellen dat ze op het mbo zat, dat was een smet op het gezin. Meepraten hoefde ze ook niet, want volgens haar ouders zou ze die gesprekken toch niet begrijpen. Nu, jaren later, draagt ze die schaamte nog steeds met zich mee. Ze is dolgelukkig met haar baan als pedagogisch medewerker, maar zwijgt daarover op feestjes.”

Ook Visser denkt dat de onzekerheid van ouders een belangrijke reden is voor hun hoge verwachtingen. “Sommige ouders meten hun eigen succes af aan hoe succesvol hun kind is. Ze zien het onderwijssysteem als een sjoelbak waarbij je moet zorgen dat je op je 12^e door het juiste gaatje kruipt. Maar een schooladvies bepaalt niet de rest van je leven. Er zijn veel routes naar succes en in Nederland zijn er volop mogelijkheden om te stapelen, en het kan ook een prima keuze zijn om na het vwo een mbo-studie te gaan doen.”

Karim Amgha: ‘Onderbuikgevoel is een betere raadgever dan het onterechte idee dat de havo of het vwo de enige weg is naar succes’

De vraag is of een universitaire opleiding altijd het doel moet zijn. Amghar wil ouders vooral adviseren om zich niet blind te staren op niveaus. “Zit je kind in groep 7 of 8? Bezoek dan eens samen de open dag van een mbo. Dat is nu nog niet gebruikelijk. Maar ik vind dat het wel normaal moet zijn. Ga juist op die leeftijd alvast snuffelen en zien hoe tof het is om een opleiding te volgen tot hightech vakspecialist op het mbo. Misschien raakt je kind wel dolenthousiast van een beroepsopleiding. Luister daarnaar. Kinderen baseren hun keuze op hun onderbuikgevoel. Dat is een veel betere raadgever dan het onterechte idee dat de havo of het vwo de enige weg is naar succes.”

Johannes Visser: ‘School moet een onderdeel zijn van het leven, niet het hele leven beheersen’

Niet alleen ouders hebben werk te doen, vinden Visser en Amghar. Ook leraren zijn aan zet. “Ik hoor leraren op de havo en het vwo in een drukke klas nog wel eens zeggen: ‘Jullie lijken wel een vmbo-klas!’ Dat helpt bepaald niet om de smet van een praktische leerweg weg te poetsen.” Maar ook op het vmbo merkt Amghar dat leraren hun vooroordelen laten doorklinken in de klas. “Leerlingen krijgen vaak te maken met lage verwachtingen, zeker als zij een lastige thuissituatie of een rugzakje hebben. Anders dan op de havo of het vwo hebben leraren begrip als leerlingen hun spullen niet bij zich hebben of te laat komen. Dat is waanzin. Als je hun ambitie niet stimuleert, bevestig je impliciet het idee dat deze leerlingen minder waard zijn. Het gevolg is een deuk in hun zelfvertrouwen dat vaak toch al kwetsbaar is.”

Ondertussen bestaat er ook zoiets als overstimuleren: kinderen die keer op keer te horen krijgen dat ze ‘makkelijk vwo aankunnen’, terwijl ze zich daar helemaal niet prettig bij voelen. “Als een kind zijn sport, hobby of vrienden moet opzeggen om zijn schoolwerk bij te benen, gaat er iets mis. School moet een onderdeel zijn van het leven, niet het hele leven beheersen”, benadrukt Visser.

 ‘Een leraar die verantwoordelijkheid neemt, kiest voor een pedagogisch gesprek’

Hoe ga je als leraar om met de druk en emoties van ouders? En welke woorden kies je wanneer je merkt dat een kind het gewenste niveau niet aankan? Visser legt uit dat je in zo’n situatie drie reacties kunt geven. 1: je kunt het kind naar beneden trappen en vertellen dat het later een nietsnut wordt in deze maatschappij. 2: je beweegt mee en geeft de leerling alle kansen om op het vwo te blijven, wetende dat het een jaar vol strijd en falen wordt. “Een leraar die verantwoordelijkheid neemt, kiest voor een derde optie. Je voert een pedagogisch gesprek met de leerling waarbij je een realistisch beeld geeft van hoe het komende jaar eruit zal zien op het vwo. Je legt uit wat de mogelijkheden zijn om te stapelen en geeft aan dat je er alle vertrouwen in hebt dat hij of zij in een eigen tempo en via een eigen route succesvol wordt. Met de juiste woorden kun je zorgen dat een leerling vol zelfvertrouwen zijn weg op een ander niveau vervolgt, zonder het gevoel te falen.”

Karim Amgha: ‘Kinderen overdrijven niet wanneer zij zeggen dat ze later onmisbaar worden met hun mbo-opleiding’

Voor kinderen is het lastig om zich uit te spreken tegen hun ouders en leraren. Toch heeft Amghar een weerwoord voor hen paraat om de onderwaardering te tackelen en hun ouders ervan te overtuigen dat de havo of vwo geen must is. “De wereld ziet er heel anders uit dan de samenleving waarin ouders opgroeiden. Praktische vakken worden steeds belangrijker, zeker met de komst van AI. Kinderen overdrijven niet wanneer zij zeggen dat ze later onmisbaar worden met hun mbo-opleiding. Het startsalaris van een metselaar is nu al minstens 3.000 euro per maand en dat wordt de komende jaren alleen maar meer. Wie wil dat zijn kind een succesvolle toekomst tegemoet gaat, hoeft niet te strijden voor het hoogste niveau.”